На мі­ну­лым тыд­ні па­ва­жа­ныя мною сяб­ры з Бе­ла­ру­сі, якім ужо вы­па­ла па­жыць не­каль­кі га­доў у Поль­ш­чы, рас­па­вя­лі мне пра свае на­зі­ран­ні за сва­і­мі су­ро­дзі­ча­мі, якія так­са­ма апы­ну­лі­ся ў Бе­ла­сто­ку. Вель­мі ці­ка­вымі бы­лі так­са­ма заў­ва­жа­ныя імі ад­роз­нен­ні ў пуб­ліч­ным вы­мя­рэн­ні бе­ла­ру­саў-эміг­ран­таў з пра­жы­ва­ю­чы­мі ў нас ук­ра­ін­скі­мі ва­ен­ны­мі бе­жан­ца­мі. Гэ­тая тэ­ма на­пэў­на зна­хо­дзіц­ца і пад на­зі­ран­нем на­ву­коў­цаў бе­ла­стоц­кіх вы­шэй­шых на­ву­чаль­ных уста­ноў. Ад­нак ду­маю, што хут­чэй зной­дзе яна сваё ад­люст­ра­ван­не як у жур­на­ліс­ц­кай, так і ў лі­та­ра­тур­най твор­час­ці. У апош­нім ну­ма­ры «Ні­вы» ме­на­ві­та на на­шых ста­рон­ках з’я­віў­ся ўжо ма­тэ­ры­ял пры­све­ча­ны гэ­тай тэ­ме. Усе на­зі­раль­ні­кі згод­на сцвяр­джа­юць, што кан­ца раз­ві­тан­няў бе­ла­ру­саў са сва­ёй Баць­каў­ш­чы­най не ві­даць. Пят­ля дык­та­та­ра Аляк­сан­д­ра Лу­ка­шэн­кі за­ці­ска­ец­ца што­раз мац­ней і ба­лю­ча на бе­ла­ру­скіх шы­ях і паз­ва­ноч­ні­ках. Ва­ен­ны са­юз­нік Ула­дзі­мі­ра Пу­ці­на і ад­на­час­на зла­чы­нец су­праць улас­на­га і ўкра­ін­ска­га на­ро­даў паг­лыб­ля­ец­ца ў маш­таб­ным ко­ле рэ­прэ­сій і здзе­каў. Ца­на ўла­ды і пад­трым­кі з бо­ку Ра­сіі па­тра­буе ах­вяр і, на жаль, фі­зіч­на­га і псі­хіч­на­га вы­ніш­чэн­ня сва­іх апа­нен­таў. Пры­му­шэн­не да эміг­ра­цыі лу­ка­шэн­каў­скіх неп­ры­хіль­ні­каў, гэ­та так­са­ма адзін з тых ін­ст­ру­мен­таў, які­мі за­раз ка­ры­ста­юц­ца шмат­лі­кія спец­с­луж­бы дык­та­ту­ры.

Каб па­ка­заць ве­лі­чы­ню з’я­вы міг­ра­цыі бе­ла­ру­саў у Поль­ш­чу, па­ка­ры­стаў­ся я да­ны­мі поль­скай Уста­но­вы па спра­вах чу­жа­зем­цаў, якая ў пуб­ліч­ную пра­сто­ру вык­ла­ла са­мую све­жую і да­ступ­ную ста­ты­сты­ку на дзень 30 лі­ста­па­да 2023 го­да. Ужо з 2019 го­да бе­ла­ру­сы пас­ля ўкра­ін­цаў з’яў­ля­юц­ца дру­гой, най­боль­шай гру­пай міг­ран­таў у на­шай кра­і­не. Па ста­не на 30 лі­ста­па­да амаль 114 ты­сяч гра­ма­дзян Бе­ла­ру­сі мае ўжо важ­ны поль­скі да­ку­мент, які дае да­звол на па­быў­ку на тэ­ры­то­рыі Польшчы. Гэ­та ў ча­ты­ры ра­зы больш, чым­сь­ці ў жніў­ні 2020 го­да. Та­ды та­кі да­ку­мент ме­ла 28 ты­сяч ча­ла­век. Фак­тар пас­ляж­ні­вень­скіх вы­бар­чых рэ­прэ­сій раск­ры­ва­ец­ца як на да­ло­ні. Га­лоў­ным за­раз ты­пам да­зво­лу з’яў­ля­ец­ца тэр­мі­но­вая па­быў­ка (po­byt cza­so­wy) — звыш 66 ты­сяч. Ад­нос­на вя­лі­кай з’яў­ля­ец­ца коль­касць даз­во­лаў на па­ста­ян­нае пра­бы­ван­не (po­byt sta­ły) — гэ­та звыш 39 ты­сяч. Тут са­мую га­лоў­ную ро­лю адыг­ры­вае факт ат­ры­ман­ня Кар­ты па­ля­ка, ці поль­скае па­хо­джан­не — у 2022 го­дзе вы­да­дзе­на прыб­ліз­на 10 ты­сяч даз­во­лаў та­ко­га кштал­ту. У пе­ры­яд з 9 жніў­ня 2020 го­да па 30 лі­ста­па­да 2023 го­да за між­на­род­най аба­ро­най (udzie­le­nie och­ro­ny mię­dzy­na­ro­do­wej) звяр­ну­лі­ся 9224 гра­ма­дзя­н Бе­ла­ру­сі. Па ста­не на 2021 год бе­ла­ру­сы скла­да­юць са­мую вя­лі­кую на­цы­я­наль­ную гру­пу ся­род кра­ін па­хо­джан­ня па­тэн­цый­ных бе­жан­цаў. У Поль­ш­чы рэ­гіст­ру­ец­ца пры­клад­на 68% бе­ла­ру­скіх ха­дай­ні­цтваў аб аба­ро­не, па­да­дзе­ных у Еў­ро­пе (шмат ха­дай­ні­цтваў пры­ма­юць так­са­ма Гер­ма­нія і Літ­ва). Пры гэ­тым вар­та ад­зна­чыць, што ся­род гра­ма­дзян Бе­ла­ру­сі, якія звяр­та­юц­ца за роз­ны­мі ты­па­мі ві­даў на жы­хар­ства ў Поль­ш­чы, лю­дзі, якія шу­ка­юць між­на­род­най аба­ро­ны, скла­да­юць толь­кі 4%. У пер­шую чар­гу гэ­та ад­нак за­яў­кі на ат­ры­ман­не да­зво­лу на ча­со­вае зна­хо­джан­не (у ас­ноў­ным для ча­со­ва­га зна­хо­джан­ня і пра­цы). Тэ­ры­та­ры­яль­нае раз­мяш­чэн­не бе­ла­ру­саў у Поль­ш­чы бе­зу­моў­на не­раў­на­мер­нае. Боль­шасць жы­ве ў Ма­за­вец­кім ва­я­вод­стве (41,6 тыс.) і на Пад­ляш­шы (13 тыс.). Пры­чым, да­во­лі вя­лі­кая коль­касць гра­ма­дзян гэ­тай кра­і­ны жы­ве яш­чэ ў трох ва­я­вод­ствах: Па­мор­скім (9 тыс.), Ве­лі­ка­поль­скім (8,1 тыс.) і Ма­ла­поль­скім (8 тыс.). Звы­чай­на гэ­та лю­дзі ва ўзрос­це 18-34 га­доў. Ся­род іх муж­чы­ны (58%) пе­ра­ва­жа­юць над жан­чы­на­мі (42%).

У 2023 го­дзе бе­ла­ру­сы ат­ры­ма­лі больш за 54 ты­ся­чы ві­даў на жы­хар­ства і гэ­та дру­гая па лі­ку кра­і­на па­хо­джан­ня эміг­ран­таў у Поль­ш­чы (пас­ля вы­раз­на да­мі­ну­ю­чай Ук­ра­і­ны). 57% даз­во­лаў ат­ры­ма­лі муж­чы­ны, пе­ра­важ­на пра­цаз­доль­на­га ўзро­сту (з няз­нач­най пе­ра­ва­гай 18-34 га­доў). У іх вы­пад­ку ма­ты­ва­цы­яй для міг­ра­цыі (ак­ра­мя агуль­най эка­на­міч­най і па­лі­тыч­най сі­ту­а­цыі ў Бе­ла­ру­сі), мо­жа быць па­гро­за пры­зы­ву ў вой­ска. Вар­та ад­зна­чыць, што коль­касць ра­шэн­няў аб пра­да­стаў­лен­ні ві­даў жы­хар­ства на ча­со­вы тэр­мін для бе­ла­ру­саў у 2023 го­дзе — (42 916 — на 30 лі­ста­па­да 2023 го­да) ужо ста­ноў­ча пе­ра­вы­сіла коль­касць ра­шэн­няў у па­раў­нан­ні з 2022 го­дам. Уліч­ва­ю­чы да­лей­шую пра­ста­ту ат­ры­ман­ня да­зво­лу на ча­со­вае пра­жы­ван­не для гра­ма­дзян Бе­ла­ру­сі, якое ўсту­піла ў сі­лу 1 лі­пе­ня 2023 г., па­він­ны мы ча­каць знач­на­га ро­сту як за­я­вак, так і ста­ноў­чых ра­шэн­няў.

Яў­ген Вапа