З 2020 году мінімум 8 905 чалавек сутыкнуліся з крымінальным пераследам па палітычных матывах. Пра гэта расказаў юрыст ПЦ “Вясна” Алег Пашкевіч на сайд-івэнце “Бяляцкі, Калеснікава і сотні іншых. Як вызваліць беларускіх палітвязняў?”, праведзеным 10 кастрычніка ў рамках канферэнцыі АБСЕ па чалавечым вымярэнні.

з 2020 года мінімум 8 905 чалавек сутыкнуліся з крымінальным пераследам па палітычных матывах і ў дачыненні да мінімум 7 565 чалавек былі вынесеныя палітычна матываваныя прысуды, уключаючы завочныя.

За 12 месяцаў гэтая колькасць вырасла на 1500 чалавек.

На сённяшні дзень 4182 чалавек было прызнана палітвязнямі, год таму ў кастрычніку 2024 года, іх было 3531. Такім чынам, за 12 месяцаў колькасць палітвязняў вырасла на 650 чалавек, уключаючы прызнаных такімі ўжо пасля вызвалення.

1222 палітвязняў працягваюць знаходзіцца за кратамі, год таму іх было больш за 1300.

З пачатку 2025 года на волю выйшла, адбыўшы тэрмін, альбо ў рамках памілавання, каля 405 чалавек.

“Сітуацыя працягвае заставацца цяжкай, — адзначыў Алег Пашкевіч. — Фіксуецца нязначнае памяншэнне колькасці вынесеных прысудаў: калі год таму можна было казаць пра 150 — 160 асуджаных у месяц, то за мінулыя 12 месяцаў гэтая лічба паменшылася да 125 у месяц, але ўсё роўна застаецца высокай.

Колькасць палітвязняў стала меншай. Гэта відавочна, у тым ліку следства вызвалення на працягу 12 месяцаў каля 320 чалавек, а ўсяго з ліпеня 2024 года — 436.

Аднак, варта таксама адзначыць, што разгорнутая кампанія запалохвання, а таксама максімальнае ўтойванне інфармацыі аб судовых працэсах вядзе да таго, што інфармацыя пра рэпрэсіі даходзіць да праваабаронцаў са значным спазненнем”.

Неналежнае абыходжанне

Палітвязні знаходзяцца ва ўмовах, якія варта прыраўноўваць да бесчалавечнага абыходжання, і ў шэрагу выпадкаў — да катаванняў.

Усе палітвязні падвяргаюцца дыскрымінацыі нават у параўнанні са звычайнымі зняволенымі, якія таксама пазбаўленыя базавых гарантый, адзначыў юрыст “Вясны”:

“Практычна ўсе яны ўключаныя ў спісы “экстрэмістаў” (часам — “тэрарыстаў”), носяць жоўтыя біркі, да іх прад’яўляюцца значна больш жорсткія патрабаванні, за невыкананне якіх яны падвяргаюцца больш жорсткім пакаранням: памяшканню ў штрафныя ізалятары, памяшканні камернага тыпу, пазбаўленню спатканняў і званкоў, перадач, абмежавання перапіскі.

Палітвязні могуць перапісвацца толькі з 1-2 сваякамі, мала хто і рэдка калі можа атрымаць ліст ад сяброў і тым больш старонняга чалавека, які вырашыў яго падтрымаць.

Выдасканаленай формай пакарання з’яўляецца пазбаўленне бацькоў спатканняў з іх дзецьмі, у тым ліку адзінокіх маці.

Практычна ўсе яны знаходзяцца ў ізаляцыі, з імі забаронена размаўляць, дзеліцца прадуктамі, за гэта звычайны зняволены сам можа трапіць у штрафны ізалятар”.

Таксама Алег Пашкевіч распавёў, што рацыён харчавання ў колнях вельмі бедны:

“Без прадуктовых перадач людзі фактычна вымушаныя галадаць”.

Акрамя таго, вельмі жорсткай формай ціску з’яўляецца знаходжанне чалавека ва ўмовах інкамунікада, што суправаджаецца адсутнасцю сувязі з блізкімі, дэ-факта забаронай на сустрэчы з адвакатам, ізаляцыяй ўнутры калоніі. На сёння ў такім статусе знаходзяцца як мінімум пяць палітвязняў: Марыя Калеснікава, Максім Знак, Віктар Бабарыка, Уладзімір Кніга, Мікалай Статкевіч.

“Адной з найважнейшых праблем з’яўляецца адсутнасць у палітвязняў доступу да медыцынскай дапамогі, — працягнуў юрыст “Вясны”. — Людзей не лечаць, не абследуюць, пакуль іх стан не становіцца відавочна цяжкім. Тых хто скардзіцца на стан здароўя, могуць збіваць, іх працягваюць прыцягваць да прымусовай працы.

Палітвязні не атрымліваюць тых медыкаментаў, якія прымалі на волі, ім выдаюць тыя, якія ёсць у медыцынскай частцы, часцяком нерэгулярна.

Такі зварот ужо прывёў да смерцяў палітвязняў. Адным з самых абуральных выпадкаў з’яўляецца смерць Алеся Пушкіна. У яго раней была дыягнаставана язва. Дастатковага лячэння ён не атрымліваў, што прывяло да таго, што ён паміраў у страшных болях на працягу тыдня. Калі яго ў выніку прывезлі ў бальніцу, выратаваць яго ўжо было немагчыма.

З такім жа дыягназам трапіла ў бальніцу Марыя Калеснікава.

Палітвязень Мікалай Клімовіч памёр у траўні 2023 года, праз 2 месяцаў пасля траплення ў калонію, у яго было хворае сэрца.

Вадзім Храсько памёр у студзені 2024 года ад пнеўманіі, менш чым праз 9 месяцаў пасля затрымання.

Аляксандр Кулініч памёр у красавіку 2024 года ў СІЗА праз праблемы з сэрцам.

Андрэй Паднябенны ў мінулым месяцы здзейсніў суіцыд.

Па словах палітвязня, які знаходзіўся ў той жа калоніі, перад памяшканнем у ШІЗА Паднябенны праходзіў медыцынскі агляд, і лекары не маглі не звярнуць увагу на яго стан і, відавочна, праігнаравалі гэта”.

Усяго на сённяшні дзень праваабаронцам вядома не менш чым пра дзевяць смерцяў палітвязняў за кратамі. Практычна ва ўсіх выпадках гаворка ідзе пра неаказанні неабходнай медыцынскай і псіхалагічнай дапамогі.

Акрамя таго, цягам 2025 года таксама стала вядома пра смерці трох палітвязняў ужо пасля вызвалення:

  • У Ганны Кандраценкі падчас адбыцця пакарання было дыягнаставана анкалагічнае захворванне, аднак яна не была вызвалена датэрмінова, адбыла ўвесь тэрмін і памерла праз паўгода пасля вызвалення.
  • Тамара Каравай і Валерый Богдан памерлі праз праблемы з сэрцам цягам года пасля вызвалення.

“Іх смерці — яркая ілюстрацыя таго, што адбываецца з палітвязнямі, — падкрэсліў Алег Пашкевіч і дадаў: — Практычна ва ўсіх палітвязняў абвастраюцца хранічныя захворванні. З-за поўнай адсутнасці стаматалагічнай дапамогі, беднага харчавання практычна ўсе палітвязні маюць праблемы з зубамі, а выдаленне і пратэзаванне большай частцы зубоў, на жаль, становіцца звычайнай з’явай.

Без знешняй падтрымкі вызваленыя палітвязні самі не здольныя аднавіць сваё здароўе.

Практычна ўсіх палітвязняў можна лічыць ахвярамі бесчалавечнага абыходжання, гэта патрабуе сур’ёзнай псіхалагічнай дапамогі, аднаўлення псіхікі пасля перанесеных траўмаў”.

Гуманітарны спіс

Сярод больш за 1200 палітвязняў ёсць групы, якія знаходзяцца ў асабліва ўразлівым становішчы, распавёў Алег Пашкевіч. Менавіта пералік гэтых людзей прынята называць гуманітарным спісам.

“Крытэрыі вылучэння гэтых уразлівых груп былі сфармуляваны праваабаронцамі, актывістамі, якія працуюць з гэтай тэмай, і экспертамі-медыкамі. Яны абапіраюцца ў тым ліку на нацыянальнае заканадаўства, гэта значыць многія з іх, уключаючы самыя цяжкія выпадкі, мелі б права на датэрміновае вызваленне, калі б гэта заканадаўства выконвалася”, — патлумачыў юрыст ПЦ “Вясна”.

Цяпер праваабаронцам вядомыя імёны не менш за 180 палітвязняў, якія знаходзяцца ў зоне асаблівай рызыкі.

Сярод іх:

  • людзі з інваліднасцю — 8 чалавек;
  • цяжкімі захворваннямі — 67 чалавек;
  • асобы, якія пакутуюць псіхічнымі захворваннямі — 9 чалавек;
  • асобы сталага веку: старэйшыя за 60 гадоў — 26 чалавек, з іх чатыры чалавекі-старэйшыя за 70 гадоў;
  • непаўналетнія (на момант здзяйснення дзеянняў, за якія іх пераследуюць) — 8 чалавек;
  • людзі са складанымі сямейнымі абставінамі — шматдзетныя бацькі, адзінокія маці і бацькі, сем’і, дзе абодва бацькі знаходзяцца пад вартай-36 чалавек;
  • іншыя ўразлівыя групы асобы, гэта значыць тыя, якія падвяргаюцца множнай дыскрымінацыі, і тыя, хто знаходзіцца ў стане ізаляцыі (тры чалавекі): чатыры чалавекі прысуджаныя да дадатковага пакарання нібыта за парушэнне ўнутранага распарадку, гэта робіць для іх пазбаўленне волі практычна бестэрміновым, паколькі так пакаранне можа прадаўжацца нявызначаную колькасць разоў. Адзін з іх — Мікіта Емяльянаў —знаходзіцца ў зняволенні яшчэ з восені 2019 года, яму пастаянна падаўжаюць тэрмін зняволення.

Акрамя таго, 19 чалавек знаходзяцца на прымусовым лячэнні ў псіхіятрычным стацыянары.

“Кожны дзень знаходжання ў зняволенні для беларускіх палітвязняў-гэта выдасканаленае катаванне, — заявіў Алег Пашкевіч. — Кожны дзень — гэта новая траўма для псіхікі, над якой потым трэба будзе працаваць доўгія гады, кожны дзень — гэта страта здароўя, якое ўдасца аднавіць вялікімі намаганнямі толькі часткова і хутчэй за ўсё не ўсім”.

Сёння ўжо 1578-ы дзень знаходзіцца ў зняволенні Алесь Бяляцкі, Нобелеўскі лаўрэат прэміі міру, кіраўнік праваабарончага цэнтра “Вясна”.

“Таксама як і іншыя палітвязні, ён не можа мець зносіны з блізкімі, таксама як і іншых, яго пазбаўлялі перадач, медыкаментаў, таксама як і іншым не аказвалі неабходнай медыцынскай дапамогі.

Адзінай нобелеўскі лаўрэат за кратамі, у цэнтры Еўропы, і яшчэ больш за 1200 чалавек, якія не павінны былі знаходзіцца там ніводнага дня.

Гэта не павінна працягвацца ні з пункту гледжання права, ні з пункту гледжання маралі”, — сказаў у канцы свайго выступу праваабаронца.

Вясна